Biżuteria kostiumowa - w poszukiwaniu piękna

Wszystkich zastanawia  fakt, kiedy rozpoczęła się era „ fałszywych diamentów czy kamieni szlachetnych”.

Ze względu na trudność z dostępem do naturalnych kamieni w wiekach poprzednich, a co za tym idzie  ich wysoką cenę, otworzył się rynek na inne kamienie i imitacje kamieni naturalnych, by ozdabiać nimi biżuterię. W poprzednich wiekach była wykonywana biżuteria o przepięknym wzornictwie, ale w zastępstwie diamentów do oprawy używano np. kryształ górski czy szkło. Znaczącym odkryciem, było wykorzystywanie szkła o dużej zawartości ołowiu. W XVIIIw Friedrich Strass znalazł na brzegu rzeki Ren kryształy kwarcu nazwane później   „rhinestone”. Zaczął eksperymentować z topieniem szkła z dodatkiem bizmutu i talu, aby zwiększyć refrakcje przyszłych imitacji . Fridrich Strass eksperymentował także z wyprodukowanymi kamieniami, aby otrzymać ich różne kolory. Pokrywał mianowicie pawilony przeszlifowanych wzorów proszkami metalicznymi uzyskując zabarwienie kamieni, które od strony tafli wyglądały np. jak szafiry czy rubiny. Bezbarwne imitowały natomiast diamenty.

Od pierwszych chwil swojego eksperymentu w roku 1724 roku do 1730 opracował sposób szlifowania kryształów kwarcu tak, aby jak najlepiej imitowały diamenty. Jego pomysł podbił rynki ówczesnej Europy, a król Ludwik XV przyznał mu tytuł „królewskiego jubilera”. Zaczął również wykonywać biżuterię ze srebra i metali nieszlachetnych jak i barwionego szkła, która ze względu na wysokiej jakości pracę ręczną, była z jednej strony bardzo poszukiwana a równocześnie bardziej dostępna dla średniej klasy niż biżuteria złota z naturalnymi kamieniami.  Powszechnie określano ją jako biżuterię luksusową.  Jedną z oddanych mu klientek została królowa Maria Antonina.

Szkło ołowiowe było wykorzystywane także do innych celów niż ozdoba okien w kolorowe witraże. Już wykopaliska archeologiczne datowane na  2000lat temu ukazały przedmioty użytkowe jak i ozdoby biżuteryjne. Elementy szklane w biżuterii miały różne barwy. Barwne szkło było popularne także w Chinach. Do tej pory spotyka się na rynku np.figurki jadeitowe, które okazały się figurkami z barwionego szkła.

Biżuteria z elementami z barwionego szkła zaczęła swoją ekspansję z początkiem XXw. zarówno w Europie, jak i Ameryce. Wraz z rozwojem przemysłu filmowego  rozpoczęła się moda na biżuterię kostiumową. Pokazana na ekranach wzbudzała emocję i chęć jej posiadania. Jako, że była bardziej dostępna ze względu na użyte surowce metale nieszlachetne i imitacje kamieni otworzyła rynek na wykonywanie masowo tego typu biżuterii. Biżuteria kostiumowa znalazła uznanie w okresie wystaw paryskich zarówno w 1798, 1802 jak i 1889 kiedy to wzrosło zapotrzebowanie na ozdoby, jak również na kopie biżuterii dworów królewskich , a wykonanych przez wielkich mistrzów jubilerstwa.

Fascynacja biżuterią kostiumową doprowadziła i u nas do wspaniałego wydarzenia. W Muzeum w Koninie w lipcu 2022 roku  otwarto wystawę, na której zaprezentowano kolekcję tej biżuterii, o której z wielką pasją opowiadała Pani Anna Folga.  

                              Tytuł wystawy  - Biżuteria kostiumowa W poszukiwaniu piękna

„Gdyby nie chęć posiadania i dążenie człowieka do nabycia przedmiotów luksusowych za okazyjną cenę, prawdopodobnie nigdy nie powstałby rynek biżuterii kostiumowej” mówiła p. Anna Folga SRJ Dzisiaj artystyczne okazy końca XIX i pierwszej połowy XX wieku są przedmiotami kolekcjonerskimi, wystawianymi w najlepszych muzeach świata, jak Metropolitan Museum of Art w Nowym Jorku czy Victoria and Albert Museum w Londynie. 

Barbara Dembowska: Jak wyglądało nazewnictwo biżuterii kostiumowej z początku XXw?

P. Anna Folga: Kryteria włączenia przedmiotu do wielkiej biżuterii, aż do połowy XX wieku były bardzo restrykcyjne. Wszystko poza szlachetnymi kruszcami  i kamieniami zaliczano w Europie do imitacji, w Nowym Świecie do biżuterii kostiumowej. Zasadnicze znaczenie dla rozwoju tego segmentu rynku miały trzy ośrodki: Bochemia, Tyrol i Rhode Island. Produkowane od 1711 roku w Gablonzu (potem Jabloncu nad Nysą) szklane i metalowe prefabrykaty oraz od 1895 r. szklane kryształy Swarowskiego zaopatrywały cały świat. Providence w stanie Rhode Island z doskonale rozwiniętymi metodami galwanotechniki od początku XX wieku była mekką amerykańskiej produkcji biżuteryjnej. 

Barbara Dembowska: Jakie surowce wykorzystywano do produkcji biżuterii kostiumowej?

P. Anna Folga: Aż do końca XIX wieku biżuteria kostiumowa mniej lub bardziej udanie kopiowała wzory wielkiej biżuterii, wprowadzając niespotykane dotąd kamienie oraz posiłkując się srebrem, złoconym metalem, drewnem, szkłem, rogiem, kością. Zmiana tego trendu dokonała się na początku XX wieku. 

Barbara Dembowska: Jakie wielkie nazwiska można wymienić w związku z nowymi trendami w biżuterii?

P. Anna Folga: W Europie w latach 20. tego wieku Coco Chanel i rywalizująca z nią Elza Schiaparelli nadały jej znaczenie obiektu artystycznego i wywołały modę na nowe ozdoby. Na kontynencie amerykańskim Francuz Alfred Philippe, który wcześniej pracował dla Cartier i Van Cleef&Arpels, wyniósł firmę Trifari do rangi artystycznego lidera biżuterii kostiumowej, Adolph Katz uplasował Coro na pozycji największej firmy tego segmentu w historii (trzy tysiące pracowników). HattieCarnegie i Miriam Haskell wprowadziły ekstrawaganckie wzornictwo. Ograniczenia finansowe oraz niewielka dostępność złota i platyny w czasie II wojny światowej spowodowały przekierowanie zainteresowania na kostiumowe klejnoty i eksplozję ich popularności. Ugruntowała ją era kinematografii i kult gwiazd filmowych oraz Mammie Eisenhower, która w 1953 roku jako pierwsza First Lady w historii Stanów Zjednoczonych założyła biżuterię kostiumową na bal inaugurujący prezydenturę męża.

Na wystawie przedstawiono  biżuterię ze złota, jak i biżuterię metalową np. broszki, czy naszyjniki. Ciekawym okazem był naszyjnik z Jablonec’a z lat 1923-25 kameryzowany szkłem fasetowanym.

Z końca XIXw zachwycał naszyjnik (Demi parure) pochodzący z ówczesnych Austro –Węgier {Linz} a wykonany został w pracowni „Bruder-Novotny” . Piękna praca w srebrze wysadzana ametystami fasetowanymi, perłami naturalnymi a także szkłem fasetowanym. Z polskich wyrobów zachwycały bransolety datowane na okres 1928-1931 wykonane w złocie a zdobione onyksem, perłami i emalią, czy komplet broszka z kolczykami z XIXw wykonany w złocie z perłą.

Oprócz biżuterii damskiej można było obejrzeć komplety biżuterii męskiej z pracowni warszawskiej „A.Turczyński”.

I tak biżuteria kostiumowa znalazła swoje miejsce na rynku , a ta wykonana ręcznie jest poszukiwana na aukcjach osiągając wysokie ceny.

Warto więc pojechać do Muzeum w Koninie i zanurzyć się w świat biżuterii kostiumowej.

Barbara Dembowska

Diamondslab Poznań

Zdjęcia autorstwa Diamondslab. Prawa autorskie zastrzeżone. Zakaz kopiowania i rozpowszechniania.